Στοιχήματα που πρέπει να κερδηθούν απέναντι στον κορωνοϊό, με το βλέμμα στο φθινόπωρο και τον χειμώνα
Επειτα από τρία επιδημικά κύματα μέσα σε μόλις έξι μήνες, η πρόσφατη νέα αύξηση των κρουσμάτων και των νοσηλειών (ευτυχώς όχι ακόμα και των ασθενών που νοσηλεύονται στις ΜΕΘ), παρά τις προσδοκίες θερινής χαλαρότητας και αμεριμνησίας, αποδεικνύει ότι o ιός είναι πάντα εδώ και εξακολουθεί να μας αιφνιδιάζει. Ειδικά όσο επιμένουμε να μην κατανοούμε τον τρόπο με τον οποίο «συμπεριφέρονται» οι κορωνοϊοί και ιδιαίτερα ο SARS-CoV-2. Τα νέα στελέχη της «Ομικρον» (ΒΑ.4 και ΒΑ.5), όχι μόνο διαφεύγουν με μεγαλύτερη ευκολία της ανοσιακής μας απάντησης, ακόμα και σε περιπτώσεις ατόμων που έχουν νοσήσει από προηγούμενα στελέχη της, αλλά και φαίνεται να προκαλούν σοβαρότερες λοιμώξεις, διαψεύδοντας τις προβλέψεις περί του αντιθέτου.
Τι θα μας επιφυλάσσει, λοιπόν, το φθινόπωρο, με ένα ακόμα επιδημικό κύμα προ των πυλών; Πώς δεν θα έρθουμε αντιμέτωποι με περισσότερες δυσάρεστες εκπλήξεις και ανατροπές; Με συνεχή προσπάθεια να διαλυθούν οι μύθοι, να φωτιστούν οι αλήθειες και να κερδηθούν κάποια μεγάλα στοιχήματα στη διαχείριση αυτής της συνεχιζόμενης κρίσης δημόσιας υγείας. Οσο υπάρχει ακόμα χρόνος. Εχουμε ήδη πενθήσει περισσότερες από 30.000 απώλειες συμπολιτών μας. Δεν έχουμε περιθώριο για άλλες.
1. Δεν υπάρχει ανοσία αγέλης
Ακόμα μερικοί συζητούν για ανοσία της αγέλης και τείχος ανοσίας. Αυτή η ψευδαίσθηση, για την οποία από πολύ νωρίς κάποιοι είχαμε μιλήσει, καλλιεργήθηκε και συντηρήθηκε από επιστημονικούς κύκλους και όχι μόνον. Καθημερινά όμως αποδεικνύεται ότι αυτός ο ιός, όχι μόνο ακολουθεί τη συμπεριφορά των ενδημικών κορωνοϊών για τους οποίους δεν υφίσταται τείχος ανοσίας, αλλά και με πιο έντονους ρυθμούς. Ερευνητικά δεδομένα έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι τουλάχιστον ώς τώρα μπορεί να μεταλλάσσεται και να ανασυνδυάζεται πιο εύκολα από τους γνωστούς εποχικούς κορωνοϊούς. Επίσης, η προστασία μας από προηγούμενες νοσήσεις ή εμβολιασμούς και φθίνει σύντομα και είναι περιορισμένης αποτελεσματικότητας απέναντι στα διαρκώς μεταβαλλόμενα στελέχη του ιού.
2. Tαχύτητα στη χορήγηση των αντι-ιικών φαρμάκων
Επειδή αυτός ο ιός πολλαπλασιάζεται πολύ γρήγορα στα ανθρώπινα κύτταρα, η αποτελεσματικότητα των διαθέσιμων σήμερα αντι-ιικών φαρμάκων κρίνεται από την ταχύτητα χορήγησής τους στη φάση του ιικού αναδιπλασιασμού. Στη χώρα μας οι ποσότητες αυτών των φαρμάκων είναι μάλλον περιορισμένες, οι ενδείξεις χορήγησής τους αφορούν σχετικά λίγες ομάδες ασθενών και, επιπλέον, εξακολουθούν να παρατηρούνται καθυστερήσεις στη χορήγησή τους, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και τις ΗΠΑ. Το φάρμακο συνήθως αποστέλλεται στο σπίτι του ασθενούς αρκετές μέρες μετά την έναρξη της λοίμωξης. Ομως, ανάμεσα στην πρώτη, την τρίτη, την πέμπτη ή την έβδομη, για παράδειγμα, μέρα της νόσου, οι διαφορές είναι καθοριστικές για την πιθανή εκδήλωση σοβαρών συμπτωμάτων και επιπλοκών – και την έκβαση της λοίμωξης.
3. Η COVID-19 δεν είναι γρίπη!
Δυστυχώς κάποιοι εξακολουθούν να θεωρούν την COVID-19 ως μια ακόμα γρίπη, αν και παρουσιάζει επιδημική πορεία με πολλές και ουσιώδεις διαφοροποιήσεις από τους ιούς της γρίπης: οι κορωνοϊοί ενδημούν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους και προκαλούν διαδοχικά επιδημικά κύματα (που συνήθως είναι πιο έντονα τον χειμώνα), ενώ η γρίπη έχει περιορισμένο χρονικό εύρος (συνήθως από Ιανουάριο έως Μάρτιο) με μια μόνο κορύφωση. Οι επιδημίες των κορωνοϊών έχουν πολλές κορυφώσεις. Αλλη βασική και καθοριστική διαφορά είναι η συχνή εμφάνιση μακροχρόνιων παρενεργειών της νόσησης από τον SARS-CoV-2, γνωστές ως Long COVID – κάτι μάλλον σπάνιο για τη γρίπη.
4. H σωστή χρήση της μάσκας
Ενώ στην αρχή της πανδημίας δόθηκε μεγάλη έμφαση στην ενημερωτική καμπάνια για τη χρήση μάσκας και μάλιστα της υφασμάτινης (η αποτελεσματικότητα της οποίας στη συνέχεια αποδείχθηκε πενιχρή), δεν έγιναν ευρείας έκτασης εκστρατείες πληροφόρησης των πολιτών για το πού, πότε και υπό ποιες προϋποθέσεις η μάσκα επιβάλλεται και μας προστατεύει πραγματικά. Η απλή διάκριση εσωτερικών και εξωτερικών χώρων και τα αστυνομικού τύπου μέτρα οδήγησαν σε μια αντίληψη «άσπρο – μαύρο», χωρίς να έχουν φωτιστεί οι ποικίλες αποχρώσεις της χρήσης μάσκας ανάλογα με τις συνθήκες. Η διαμόρφωση μιας κουλτούρας προστασίας της ατομικής και της δημόσιας υγείας γενικότερα θα έπρεπε να έχει ήδη γίνει προτεραιότητά μας, όχι μόνο για την τωρινή πανδημία, αλλά και για την προστασία των πολιτών απέναντι σε άλλες λοιμώξεις και μελλοντικές επιδημίες. Ας μη χαθεί άλλος πολύτιμος χρόνος.
Ερευνητικά δεδομένα έρχονται να επιβεβαιώσουν ότι τουλάχιστον ώς τώρα αυτός ο ιός μπορεί να μεταλλάσσεται και να ανασυνδυάζεται πιο εύκολα από τους γνωστούς εποχικούς κορωνοϊούς.
5. Ο σωστός εξαερισμός
Ο καθαρός αέρας στους εσωτερικούς χώρους είναι ένα στοίχημα στο οποίο επενδύουν πλέον πολλές χώρες της Ευρώπης, καθώς και οι ΗΠΑ και η Αυστραλία. Ολοένα και περισσότερες κυβερνήσεις συνειδητοποιούν τη σημασία που έχει ο τακτικός και επαρκής αερισμός των χώρων, καθώς και η ποιότητα του αέρα, όχι μόνο για την αποφυγή της διασποράς της COVID-19 και άλλων λοιμώξεων με αερογενή μετάδοση, αλλά και για την ευεξία και την καλή υγεία των πολιτών γενικότερα. Γι’ αυτό και έχουν ξεκινήσει προγράμματα κόστους πολλών εκατομμυρίων ευρώ για τη διασφάλιση της ποιότητας του αέρα σε δημόσια κτίρια (σχολεία, πανεπιστήμια, δημόσιες υπηρεσίες) και μέσα μαζικής μεταφοράς. Ταυτόχρονα δίνονται κίνητρα σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να πράξουν το ίδιο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο SARS-CoV-2 μεταδίδεται κυρίως μέσω του αναπνευστικού, με σταγονίδια που παράγονται από την εκπνοή, την ομιλία, τον βήχα και το φτέρνισμα. Εντοπίζεται σε πολύ μικρά σταγονίδια τα οποία μπορεί να παραμείνουν αιωρούμενα σε έναν κλειστό χώρο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Με τον σωστό εξαερισμό των χώρων ο αέρας ανανεώνεται και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται αραίωση της συγκέντρωσης των σωματιδίων, η οποία μειώνει δραστικά τις πιθανότητες μόλυνσής μας.
6. Η επιδημιολογική επιτήρηση
Η επιτήρηση, μέσα από την οικοδόμηση αξιόπιστων δομών δημόσιας υγείας, είναι αναγκαία για την έγκαιρη και έγκυρη ανίχνευση, παρακολούθηση και διαχείριση κάθε μικρότερης ή μεγαλύτερης επιδημίας. Δυστυχώς, μολονότι ο κορωνοϊός ήταν ο καταλύτης για τα άλματα που έχουν πραγματοποιηθεί στη χώρα μας στον τομέα της ψηφιακής διακυβέρνησης, δεν έχει ακόμα οικοδομηθεί ένα σύστημα επιδημιολογικής επιτήρησης που να αποτυπώνει με οργανωμένο τρόπο, ανά πάσα χρονική στιγμή, την εξέλιξη της επιδημίας στις γεωγραφικές περιοχές της χώρας, ώστε να εξάγονται ασφαλή συμπεράσματα, χωρίς να επηρεάζεται από τον αριθμό και το είδος των τεστ που κατά καιρούς πραγματοποιούνται.
Οταν η κοινωνία αντιμετωπίζει μια τόσο μεγάλη κρίση δημόσιας υγείας, που απαιτεί ομοψυχία και κοινή δράση, αλλά υπάρχουν και κάποιοι που δυσπιστούν, είναι χρέος μας να τους πείσουμε με επιστημονικά επιχειρήματα και απόλυτη διαφάνεια. Αυτή η πανδημία επιβεβαιώνει ότι ακρογωνιαίος λίθος της δημόσιας υγείας πρέπει να είναι η διαφάνεια, με όλα τα επιστημονικά και επιδημιολογικά δεδομένα προσβάσιμα από όλους τους πολίτες, ειδικούς και μη.
7. Οι ελλείψεις του ΕΣΥ
Ολα τα παραπάνω πρέπει να τα δούμε μέσα σε ένα πλαίσιο που μεγιστοποιεί τον αντίκτυπο της πανδημίας και κάνει επιτακτική την ανάγκη ουσιαστικών αλλαγών: ένα σύστημα υγείας με διαχρονικές ελλείψεις και αδυναμίες, που υπολείπεται των αντίστοιχων άλλων ευρωπαϊκών χωρών και με ιατρονοσηλευτικό προσωπικό επαρκές μεν επιστημονικά, αλλά ελλιπές και κουρασμένο έπειτα από σχεδόν τρία χρόνια πολέμου με τον ιό, το οποίο με αυταπάρνηση κάνει καθημερινές υπερβάσεις για να κρατήσει το σύστημα υγείας όρθιο.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι το φθινόπωρο και ο χειμώνας θα δοκιμάσουν ξανά τις αντοχές μας. Ας μας βρουν, τουλάχιστον, όσο το δυνατόν καλύτερα προετοιμασμένους…
* Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής, αντιπρύτανης του ΕΚΠΑ.
